ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ : ΤΕΚΜΗΡΙΩΝΕΙ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΡΕΤΕΣ, ΤΗΣ ΤΟΛΜΗΣ, ΤΟΥ ΘΑΡΟΥΣ, ΤΗΣ ΑΥΤΟΘΥΣΙΑΣ, ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ, ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ. ΤΕΚΜΗΡΙΩΝΕΙ ΤΗΝ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ.

ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ, κλεινει μεσα του ολη την Ναυτοσυνη του Ελληνικου Πολιτισμου, που ηταν ταυτοχρονα ενα σημαντικο στοιχειο της οντολογικης υποστασης του Ελληνισμου, της Ελλαδας και του Ελληνα, και ταυτοχρονα δυναμη Ελευθεριας και Προστασιας του.

Σε μια εκπαιδευτικη επισκεψη στο Ναυτικο ΜΟυσειο Ελλαδος στην Φρεαττιδα, ενας νεος ελληνας επιστημων (μεχρι 29 ετων)  εντιπωσιασμενος απο την αιθουσα των βαλκανικων πολεμων, και την επανακτηση της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ, και αναρωτηθηκε πως ειναι δυνατον μια χωρα και ενας λαος που οχι μονο στην αρχαια και Βυζαντινη εποχη, αλλα προσφατα στην εποχη των παπουδων και των πατεραδων της σημρρινης γεννιας, να ειναι τοσο δυνατος, τοσο προσφατα, και να ειναι καθοριστικος παραγων του γεωπολιτικου παιχνιδιου, τοσο προσφατα, ενω Σημερα η Ελλαδα να ευρισκεται σε τετοια..."χαλια".
Ευλογη η απορια διοτι Ο Ναυαρχος Κουντουριωτης των Βαλκανικων αγονων και το Θωρηκτο ΑΒΕΡΩΦ, και Ο Ναυαρχος Τουμπας του Β Παγκοσμιου Πολεμου με το αντοτορπιλικο ΑΔΡΙΑΣ,  Ο Ηρωισμος του Αντιτορπιλικοθ ΒΑΣ. ΟΛΓΑ στην Μαχη της Λερου, ειναι γεγονοτα, ειναι πραγματικοτητα που υφανθηκε, "συστηθηκε" δημιουτγηθηκε και τεκμηριωθηκε απο Ανθρωπους Ελληνες που δεν μπορει η προπαγανδα να τους καταταξει σε "παραμυθι" απο αλλες εποχες.... Ειναι αληθειες και πραγματικοτητες που απεκτησαν οντολογικη υποσταση απο Ελληνες.  Οι Ηρωες ειναι πραγματικοι. Ειναι αληθινοι. ΚΑΙ τεκμηριωνουν τι μπορει να πετυχει Ο Ανθρωπος, Οι Ελληνες, η Ελλαδα.
Το δεον της δικης μας γενιας ειναι να μυησουμε την τωρινη γενια σε αυτες τις αληθειες. Για να την απαλαξουμε απο την πιεση της ανθελινικης προπαγανδας που θελει να τους κανει να χασουν την Πιστη τους στον ευατο τους, μεσα απο την απωλεια της Πιστης στην Ελλαδα, στην Ελληνικοτητα τους και στον Ελληνικο Πολιτισμο.Εχουμε ΙΚΑΝΗ ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ. (οπως και εμεις σαν και τους σημερινους ειμαστε η ικανη νεα γενια της δεκατιας του 60 και του 70). Χρειαζεται μονο να τους μυησουμε στην ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ  των ηθικων και δημιουργικων ικανοτητων και δυνατοτητων μας ως εθνους και ως λαου, ωστε ;απαλλαγμενοι απο την ευνουχιστικη προπαγανδα της με καθε τροπο απαξιωσης τους, να δωσουν μονοι τους την απαντηση στο Ερωτημα: Μας πως ειναι δυνατον τοσο προσφατα να ειμαστε μεγαλη δυναμη και υπολογισιμοι στο Διεθνες Γιγνεσθε και πως τωρα να διαπομπευομαστε και να προπολακιζομαστε με τον πλεον εξευτελιστικο τροπο.

Σαν μια αμεση συντομη απαντηση, παραθετουμε ενα αρθρο που δημοσιευθηκε στο περιοδικο ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ του Ναυτικου ΜΟυσειου Ελλαδος, μολις προσφατα.
Υπαρχει επαρκεστατη βιβλιογραφια που τεκμηριωνει την ικανοτητα του Λαου μας σε ηθος, θαρος, ηρωισμο, θυσια και δημιουργια.
Φθανει η νεα γενια να μην μενει στο ευτελες της εικονας που διαχεεται καθημερινα προσπαθωντας ως εργαλειο πλησης εγκαφαλου, να διαμορφωσει την πεποιθηση οτι η μονη πραγματικοτητα , η μονη αληθεια ειναι η ευτελεια.

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΝΕΜΟΣ

Συμβολή του Βασιλικού Ναυτικού στους Βαλκανικούς Πολέμους

14/01/2014

Του Ανθυποπλοιάρχου (ΕΦ-Ο) Παναγιώτη Γέροντα Π.Ν.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι αποτελούν τις πιο ένδοξες σελίδες της ιστορίας του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους.

Με την πιο αντικειμενική και χωρίς συναισθηματισμούς θεώρηση οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της Ελλάδος όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Τότε η Ελλάδα διπλασιάστηκε εδαφικά και οικονομικά και έφθασε σε σημείο να θεωρείται μια σημαντική δύναμη της Ανατολικής Μεσογείου. Το μικρό ελληνικό βασίλειο προ των Βαλκανικών ασφυκτιούσε στα στενά εδαφικά όριά του, ενώ οι προοπτικές για οικονομική ανάκαμψη ήταν δυσοίωνες καθώς έλειπαν οι παραγωγικές δομές και οι πρώτες ύλες. Παράλληλα και ο μικρός πληθυσμός καθιστούσε απαγορευτική τη δημιουργία βιομηχανικών δομών καθ’ όσον δεν υπήρχαν εργατικά χέρια και κατανάλωση προϊόντων. Ακόμη το μικρό ελληνικό βασίλειο ήταν στρατιωτικά αδύναμο και πολλές φορές υπήρξε έρμαιο των διεθνοπολιτικών εξελίξεων και βουλήσεων των Μεγάλων Δυνάμεων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Πολλές φορές υπάρχει η τάση να παρουσιάζονται οι νίκες Ελληνικού Στρατού και Ναυτικού στους Βαλκανικούς Πολέμους ως κάτι το «ξαφνικό», το ρηξικέλευθο. Εν τούτοις η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Ήδη πολύ πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους, πολύ πιο πριν και από το Κίνημα στου Γουδή την 15η Αυγούστου του 1909, ήδη από την περίοδο διακυβέρνησης του Χαρίλαου Τρικούπη γίνονται προσπάθειες για την αναδιοργάνωση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτή η προσπάθεια θα πάρει δύο μορφές α) την πρόσκτηση νέων πολεμικών μονάδων και εξοπλισμού και β) μετάκληση ξένων οργανωτικών αποστολών ούτως ώστε να μεταλαμπαδευτούν στα στελέχη του Στρατού και του Ναυτικού η γνώση και η οργάνωση των Όπλων των Μ. Δυνάμεων.

Ο προβληματισμός για την ενίσχυση του Ναυτικού ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866. Για την ενίσχυση των Κρητών αγωνιστών εμπορικά εξοπλισμένα ατμοκίνητα μετέφεραν εθελοντές και εφόδια στους επαναστάτες. Ένα από αυτά η «Ένωσις» καταδιώχθηκε από το Οθωμανικό Ναυτικό με αποτέλεσμα το ατμοκίνητο να βρεθεί στο λιμάνι της Σύρου. Το Οθωμανικό Ναυτικό κατέπλευσε στο λιμάνι της ελληνικής Σύρου και ο διοικητής της οθωμανικής μοίρας, αντιναύαρχος Χόβαρτ, Άγγλος ο οποίος υπηρετούσε στο Οθωμανικό Ναυτικό, επέδωσε στον νομάρχη των Κυκλάδων τελεσίγραφο, σύμφωνα με το οποίο ο τελευταίος έπρεπε να του παραδώσει την «Ένωση» εντός ορισμένης προθεσμίας, ενώ αλλιώς απειλούσε ότι θα την καταλάμβανε με την βία.

Το Ελληνικό Ναυτικό μπορούσε να παρατάξει μόνο ένα αξιόμαχο πλοίο, τον ατμοδρόμωνα «Ελλάς» και τελικά η κρίση εκτονώθηκε με παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων [1]. Μέχρι τότε επικρατούσε η αντίληψη ότι το Ναυτικό έπρεπε απλά να είναι ένας στολίσκος καταπολέμησης της πειρατείας [2], αυτό άλλαξε άρδην και αποφασίστηκε άμεσα ο εξοπλισμός του. Οι πρώτες άμεσες αγορές και ναυπηγήσεις έγιναν στην διακυβέρνηση Αλέξανδρου Κουμουνδούρου. Οι προσκτήσεις όμως αυτές έγιναν βιαστικά και υπήρξαν ατυχείς [3].

Η μεγάλη όμως περίοδος αναδιοργάνωσης και εξοπλισμού του Πολεμικού Ναυτικού ξεκινάει την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Χαρίλαο Τρικούπη. Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι η αναδιοργάνωση των Μεγάλων Δυνάμεων ταυτίζεται με την περίοδο του έντονου εκσυγχρονισμού της χώρας. Ο Τρικούπης είχε βασικό άξονα της πολιτικής του την αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων. Πήρε μέτρα για την απολιτικοποίηση των αξιωματικών, εκσυγχρόνισε την εκπαίδευση (αυτή την περίοδο ιδρύεται η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων), αλλά και το υλικά και τον εξοπλισμό (τότε αγοράστηκαν από τη Γαλλία τα τρία θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά»). Αυτός ο εξοπλισμός του Ναυτικού θα καταστήσει την Ελλάδα την πιο ισχυρή ναυτική δύναμη της Ανατολικής Μεσογείου [4]. Το 1881 μεταφέρθηκε και ο Ναύσταθμος στη θέση «Αράπη» της Σαλαμίνας που βρίσκεται μέχρι και σήμερα.

Μεγάλη συνεισφορά για την οργάνωση του Ναυτικού είχε και η Γαλλική Οργανωτική Αποστολή υπό τον υποναύαρχο Charles Joseph-Laurent Lejeune η οποία κατέφθασε στην Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 1884 και αμέσως άρχισε της κοπιώδεις προσπάθειες ανασυγκρότησης ενώ οι χρηματικές απολαβές λίγο διέφεραν από αυτές που έπαιρναν στη Γαλλία [5]. Η οργανωτική προσπάθεια της Αποστολής μεταφράστηκε σε μια πληθώρα νομοθετημάτων που αφορούσαν τον ιματισμό των στελεχών, τη μισθοδοσία, την εκπαίδευση, τις λιμενικές αρχές, τη ναυτική στρατολογία, τη σύνταξη σηματολογίου, τον Γενικό Οργανισμό των πληρωμάτων του Στόλου, τη σύσταση Ναυτικού Νοσοκομείου, τη μισθοδοσία των τεχνιτών των συνεργείων του εργοστασίου του Ναυστάθμου, την κατάσταση των υπαξιωματικών κ.λπ.

Το 1879 ιδρύθηκε η Σχολή Ναυτοπαίδων, το 1884 η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, το 1887 το Κεντρικό Προγυμναστήριο του Πόρου, το 1880 άρχισε να λειτουργεί ειδικό σχολείο για τα υποβρύχια, το 1884 συστάθηκε σχολή τορπιλητών στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας, το 1887 πραγματοποιήθηκε η πρώτη δοκιμή νάρκης, ενώ τέλος το 1888 συστάθηκε η Σχολή Υποβρυχίου Αμύνης [6]. Όσο αφορά τις ναυτικές μονάδες του Στόλου το 1878 άρχισε η ναυπήγηση του καταδρομικού «Ναύαρχος Μιαούλης» στη Γαλλία σε σχέδια του εξαίρετου ναυπηγού Λαγκάν. Ήταν σιδερένιο, αθωράκιστο, ελικοκίνητο και είχε εξαρτισμό ιστιοφορίας δρόμωνος. Μεγάλο μέρος από την δαπάνη κατασκευής του-2,3 εκ χρυσές δραχμές- καλύφθηκε με χρήματα της «Εταιρείας προς σχηματισμό Εθνικού Στόλου», που ιδρύθηκε το 1866 από τον Κ. Νικόδημο και η οποία για πρώτη φορά διέθετε χρήματα για αυτό τον σκοπό. Ήταν πραγματικά από τα όμορφα πλοία της εποχής του και χρησιμοποιήθηκε προς «επίδειξη της Σημαίας» σε περιοχές με απόδημο ή υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό, και ως εκπαιδευτικό της μετέπειτα Σχολής Δοκίμων.

Το 1880 ναυπηγήθηκαν στην Γαλλία 4 Κανονιοφόροι οι «Μυκάλη», «Σφακτηρία», «Ναυπακτία» και «Αμβρακία», οι οποίες αμέσως ονομάστηκαν Κανονιοφόροι Α,Β,Γ και Δ. Το 1881 ναυπηγήθηκαν στη Αγγλία οι ατμοβαρίδες «Άκτιον» και «Αμβρακία». Το ίδιο έτος αγοράστηκαν οι τορπιλοθέτιδες από την Αγγλία «Αιγιαλεία», «Μονεμβασιά» και «Ναυπλία». Στα ναυπηγεία Yarrow της Αγγλίας μεταξύ των ετών 1881-3 ναυπηγήθηκαν τα τορπιλοβόλα «Κύπρος», «Κως», «Μυτιλήνη», «Ρόδος», «Σάμος» και «Χίος». Αυτά στην αρχή δεν είχαν τορπιλοσωλήνες, τοποθετήθηκαν αργότερα στην Ελλάδα. Ειδικά στα «Σάμος» και «Χίος» τοποθετήθηκαν στο Fiume. To 1881 αγοράστηκε από την Αγγλία το τορπιλοβόλο «Ιωνία» που ήταν το πρώτο που διέθετε πλευρικούς τορπιλοσωλήνες.

Το 1885 ναυπηγήθηκαν και οι τέσσερεις ατμομυοδρόμωνες «Ευρώτας», « Αχελώος», «Αλφειός» και «Πηνειός» που όλα μαζί αναφέρονται ως «Ποταμοί» και χρησίμευσαν για εκ- παιδευτικούς πλόες των Δοκίμων αλλά και στις επιχειρήσεις στον Αμβρακικό. Το 1889 ναυπηγήθηκαν στη Χάβρη μετά από παραγγελία της Ελληνικής Κυβέρνησης τα θωρηκτά «Σπέτσαι», «Ύδρα» και «Ψαρά» σε σχέδια και μελέτες του Γάλλου Αρχιναυπηγού Dupont [7].

Το 1900 ιδρύεται επί Κυβερνήσεως Θεοτόκη το Ταμείο Εθνικού Στόλου(ΤΕΣ), το οποίο θα αναλάβει την συγκέντρωση των κληροδοτημάτων και προσφορών για το Πολεμικό Ναυτικό με σκοπό την ναυπήγηση νέων μονάδων του Ελληνικού Στόλου. Η προσφορά του υπήρξε κεφαλαιώδης.

Από εκεί και πέρα επέρχεται ένας αδικαιολόγητος εφησυχασμός και αναστολή των εξοπλισμών. Όταν όμως έγινε γνωστό ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ανακαίνισε το θωρηκτό «Μεσουδιέ», ότι παρήγγειλε δύο τορπιλοβόλα, ότι θα επισκευάζονταν πολλά οθωμανικά πλοία και ότι τέλος παραγγέλθηκαν και τρία ελαφρά καταδρομικά («Χαμηδιέ», «Μετζητιέ» και «Δράμα»-το τελευταίο δεν παραδόθηκε), στην Αθήνα βάρεσε συναγερμός και κατά τα έτη 1905-7 (διακυβέρνηση Θεοτόκη) θα προβεί σε αγορά 4 αντιτορπιλικών από τα Ναυπηγεία Yarrow της Αγγλίας με λεφτά του Ταμείου Εθνικού Στόλου («Θύελλα», «Λόγχη», «Ναυκρατούσα», «Σφενδόνη») και άλλα τέσσερα από τα ναυπηγεία Vulkan του Στετίνου, σημερινό Στέτσιν της Πολωνίας («Βέλος», «Δόξα», «Νίκη» και «Ασπίς») [8]. Η διάθεση εκσυγχρονισμού και πρωτοπορίας οδήγησε την Ελληνική Κυβέρνηση στο να αγοράσει και το πρώτο υποβρύχιο το «Nordenfelt 1» σε σχέδια του Άγγλου George Garrett και του Σουηδού Thorsten Nordenfelt. Το υποβρύχιο αγοράστηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση τον Δεκέμβριο του 1885 και έφθασε αποσυναρμολογημένο στον Πειραιά στις 13 Ιανουαρίου του 1886. Την συναρμολόγηση ανέλαβε το αμερικάνικο μηχανουργείο «McDowal and Barbour». Εν τούτοις στις δοκιμές που ακολούθησαν, το υποβρύχιο δεν κρίθηκε αξιόπλοο, έτσι έμεινε να σαπίζει στην Ακτή του Φαλήρου μέχρι το 1901, οπότε μεταφέρθηκε για διάλυση. Παρόλα αυτά το Πολεμικό Ναυτικό επανήλθε στο θέμα των υποβρυχίων με την παραγγελία από την Γαλλία το 1910 δύο υποβρυχίων που ονομάστηκαν «Δελφίν» και «Ξιφίας». Το «Δελφίν» κατέφθασε στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας μόλις στις 5 Οκτωβρίου του 1912 και αποφασίστηκε ο άμεσος πλους του στο ορμητήριο του Μούδρου που ναυλοχούσε ο Ελληνικός Στόλος γιατί ήδη είχε ξεκινήσει ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος. Το «Ξιφίας» παρελήφθη τον Μάρτιο του 1913 και δεν έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις των Βαλκανικών [9].

Κορωνίδα όμως του εξοπλιστικού προγράμματος ήταν η παραγγελία του θωρακισμένου ευδρόμου ή καταδρομικού (Θ/Κ) «Αβέρωφ». Το πλοίο αγοράστηκε στις 30 Νοεμβρίου του 1909. Ήταν το τρίτο της ίδιας σειράς με τα «Pisa» και «Αmalfi» που ναυπήγησε ο οίκος Orlando στο Λιβόρνο για το Ιταλικό Ναυτικό. Ο «Αβέρωφ» παρελήφθηκε από τον Πλοίαρχο Ι. Δαμιανό και άμεσα έπλευσε για το Πόρτσμουθ για να συμμετάσχει στις εορτές στέψης του Βασιλέως της Αγγλίας Γεωργίου Ε’. Προσάραξε όμως σε ύφαλο και αναγκάστηκε να δεξαμενιστεί.

Τότε δημιουργήθηκαν κρούσματα απειθαρχίας με αποτέλεσμα ο Κυβερνήτης να αντικατασταθεί από τον πλοίαρχο τότε, Παύλο Κουντουριώτη. Ο «Αβέρωφ» έφθασε στο Φάληρο την 1η Σεπτεμβρίου του 1911 όπου και έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής από τον ελληνικό λαό. Ήταν πραγματικά ένα τεχνολογικό επίτευγμα της εποχής του, που θα έγερνε καθοριστικά την πλάστιγγα υπέρ του ελληνικού Ναυτικού στον αγώνα του για την απελευθέρωση του Αιγαίου [10].

Τις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων ο Ελληνικός Στόλος ήταν έτοιμος να αναλάβει την πολυσήμαντη αποστολή του. Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι η ύπαρξη ισχυρού Ελληνικού Στόλου οδήγησε στο έπος των Βαλκανικών Πολέμων. Πρώτα απ’ όλα ακόμα και η συμμετοχή της Ελλάδος σε αυτήν την ιδιότυπη Βαλκανική Συμμαχία εξασφαλίστηκε από την ύπαρξη ισχυρού στόλου. Η Βουλγαρία δέχθηκε την συμμαχία της Ελλάδος παρόλο που τα συμφέροντα των δύο χωρών ήταν αντικρουόμενα στη Μακεδονία, επειδή η ηγεσία της γνώριζε ότι χωρίς την ύπαρξη ισχυρού στόλου στο Αιγαίο, το Οθωμανικό Ναυτικό θα διεκπεραίωνε στρατό στα Βαλκάνια και θα καθιστούσε το έργο του Βουλγαρικού Στρατού δύσκολο ως αδύνατο.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία διατηρούσε στα ευρωπαϊκά της εδάφη 346.000 άνδρες ενώ οι Βαλκάνιοι Σύμμαχοι παρέτασσαν αναλυτικά: Ελλάδα 105.000, Βουλγαρία 305.000, Σερβία 223.000 άνδρες, Μαυροβούνιο 35.000, σύνολο 668.000 άνδρες [11]. Από την παράθεση των αριθμών βγαίνει ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία χρειαζόταν να μεταφέρει ενισχύσεις από τις εφεδρείες στην Μικρά Ασία και τη Μέση Ανατολή για να αντιμετωπίσει τους Βαλκάνιους Συμμάχους.

Επειδή όμως το Αιγαίο είχε μετατραπεί από το Ελληνικό Ναυτικό σε mare clausum η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπρεπε να χρησιμοποιήσει το φτωχό και απαρχαιωμένο χερσαίο και σιδηροδρομικό δίκτυο με αποτέλεσμα οι ενισχύσεις να μην φθάσουν ποτέ [12].

Ο Ελληνικός Στόλος με αρχηγό τον υποναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη [13] άμεσα με την κήρυξη του πολέμου απελευθερώνει την Λήμνο [14] και εγκαθιστά στον Μούδρο ταχύτατα ναυτική βάση. Αντιτορπιλικά αναλαμβάνουν την άγρυπνη φρούρηση των Δαρδανελλίων ενώ παράλληλα απελευθερώνονται τα νησιά του Βορείου Αιγαίου.

Πρώτα απελευθερώνονται η Ίμβρος, ο Άγιος Ευστράτιος, η Θάσος και η Σαμοθράκη. Τα νησιά αυτά απελευθερώθηκαν αναίμακτα λόγω της εθνολογικής κυριαρχίας του ελληνικού στοιχείου. Την ίδια περίοδο που απελευθερώνονται τα νησιά στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης ο υποπλοίαρχος Νικόλαος Βότσης, κυβερνήτης του τορπιλοβόλου 11 τορπιλίζει το αγκυροβολημένο οθωμανικό θωρηκτό Φετιχ-ι-Μπουλέντ και συνέχεια εξέρχεται του λιμένος με το πλοίο ανέπαφο. Αυτό το κατόρθωμα αν και δεν επηρέασε τον πόλεμο εν τούτοις είχε σοβαρή θετική επίδραση στο ηθικό των πληρωμάτων του Ελληνικού Στόλου. Στη συνέχεια απελευθερώνονται τα νησιά των Ψαρών, της Ικαρίας και της Τενέδου [15].

Στις 27 Οκτωβρίου καταλαμβάνεται η Θεσσαλονίκη από τον Ελληνικό Στρατό μόλις λίγο πριν εισέλθει στην πόλη ο Βουλγαρικός. Λίγο αργότερα η κυβέρνηση πληροφορείται ότι ο Βουλγαρικός Στρατός που είχε φθάσει έξω από την Θεσσαλονίκη θα εκινείτο προς κατάληψη του Αγίου Όρους. Ο Ελληνικός Στόλος όμως αποβίβασε άμεσα άγημα με αποτέλεσμα η βουλγαρική επιχείρηση να ματαιωθεί.

Στις 8 Νοεμβρίου πραγματοποιείται απόβαση στη Μυτιλήνη και ο Οθωμανικός Στρατός αποσύρθηκε στα ορεινά [16]. Στην συνέχεια ο Ελληνικός Στόλος ανέλαβε την φρούρηση της μεταφοράς Βουλγαρικού Στρατού από τη Θεσσαλονίκη στο Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη). Η ελληνική ηγεσία δέχθηκε πρόθυμα την συμμαχική αποστολή για να αποσυμφορηθεί η Θεσσαλονίκη από την ενοχλητική παρουσία τόσο πολλών βουλγαρικών δυνάμεων.

Η πιο δύσκολη επιχείρηση απελευθέρωσης ήταν αυτή της Χίου. Τα ελληνικά πολεμικά της «Μοίρας των Ευδρόμων» [17] υπό τον πλοίαρχο Ιωάννη Δαμιανό και τα μεταγωγικά του Στρατού μεθορμίστηκαν στη θέση «Κοντάρι» της Χίου όπου είχε αποφασιστεί ότι θα γινόταν η απόβαση. Οι Οθωμανοί όμως ήταν καλά οχυρωμένοι και άρχισαν να πυροβολούν με το που είδαν να πλησιάζουν οι λέμβοι. Στις μανιασμένες μάχες που ακολούθησαν, το ελληνικό αποβατικό άγημα αν και πιο ολιγάριθμο από το εχθρικό προσπαθούσε να εξοντώσει τους εχθρούς που είχαν καταλάβει δυσπρόσιτες θέσεις. Σε μια τέτοια θαρραλέα ελληνική επίθεση βρήκαν το θάνατο ο ανθυποπλοίαρχος Νικόλαος Ρίτσος, ο νεαρός δόκιμος Παστρικάκης και 20 ναύτες του αγήματος. Παρόλα αυτά μόνο όταν εξουδετερώθηκαν οι οθωμανικές δυνάμεις στα ορεινά της Μυτιλήνης κατέστη δυνατόν να αποσταλούν σημαντικές ενισχύσεις στη Χίο. Στις 20 Δεκεμβρίου απελευθερώνεται η Χίος και οι εναπομείνασες οθωμανικές δυνάμεις παραδίδονται.

Όλο αυτό το διάστημα το Οθωμανικό Ναυτικό αναλωνόταν σε μικροεπιχειρήσεις εναντίον του εμβρυακού Βουλγαρικού Ναυτικού στην Μαύρη Θάλασσα. Οι Βούλγαροι είχαν και κάποιες επιτυχίες κατά του Οθωμανικού Στόλου. Μόνο όταν υπεγράφη ανακωχή μεταξύ των Βαλκάνιων Συμμάχων και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Οθωμανικός Στόλος αποφάσισε να βγει να ναυμαχήσει τον Ελληνικό. Η Ελλάδα απέρριψε δελεαστική πρόταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για χωριστή ανακωχή και συνέχισε να είναι σε εμπόλεμη κατάσταση.

Αυτό που «κλείδωσε» την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο ήταν οι δύο νικηφόρες ναυμαχίες του Ελληνικού Στόλου κατά του Οθωμανικού, η ναυμαχία της Έλλης(3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913). Ιδιαίτερα μετά την δεύτερη ναυμαχία οι ζημιές των οθωμανικών πλοίων ήταν τόσο εκτεταμένες που ο αρχηγός των οθωμανικών Ενόπλων Δυνάμεων, αρχιστράτηγος Ναζίμ Πασά δήλωσε στο Κοινοβούλιο «Ο Στόλος έπραξε ό,τι ήτο δυνατόν. Δυστυχώς ουδέν δυνάμεθα, πλέον, να αναμένωμεν από αυτόν [18].»

Το πρωί της 1ης Δεκεμβρίου του 1912 έγινε η πρώτη μικροσυμπλοκή μεταξύ Ελληνικού Στόλου με οθωμανικό πλοίο, το καταδρομικό «Μετζητιέ». Το «Μετζητιέ» συμπλέκεται με τα ελληνικά αντιτορπιλικά ανταλλάσοντας σφοδρό πυρ. Ο διοικητής του Στολίσκου Αντιτορπιλικών πλοίαρχος Α. Βρατσάνος διατάζει και το υποβρύχιο «Δελφίν (κυβερνήτης πλωτάρχης Σ. Παπαρρηγόπουλος) να καταδυθεί και να προσεγγίσει για επίθεση. Ήταν όμως αργά το «Μετζητιέ» απομακρύνθηκε και ξαναμπήκε στα Στενά. Η συμπλοκή αυτή υπήρξε λίαν επικίνδυνη για τα ελληνικά αντιτορπιλικά γιατί εκτός από τα πυρά του «Μετζητιέ» δέχονταν και αυτά των οθωμανικών επάκτιων πυροβολείων. Είχε ήδη φανεί ο τρόπος που θα ναυμαχούσε ο Οθωμανικός Στόλος. Τα εχθρικά πλοία θα προσπαθούσαν να παρασύρουν τα ελληνικά μέσα στο πεδίο βολής των επάκτιων πυροβολείων.

Στις 8.00 π.μ. της 3ης Δεκεμβρίου τα οθωμανικά πλοία εξέρχονται των Στενών σε γραμμή παραγωγής [19]. Πρώτα βγαίνει το καταδρομικό «Μετζητιέ» ακολουθούμενο από οκτώ αντιτορπιλικά και μετά από αυτά ακολουθούσαν τέσσερα θωρηκτά. Στην εξέλιξη της ναυμαχίας έπαιξε καθοριστικό ρόλο η ελληνική τόλμη του αρχηγού ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, η ευψυχία των ελληνικών πληρωμάτων καθώς και η τεχνολογική υπεροχή του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ».

Ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης αποδέσμευσε τον υπόλοιπο Ελληνικό Στόλο υψώνοντας επί της ναυαρχίδας του τη σημαία «Ζ» που σημαίνει «αι κινήσεις μου ανεξάρτηται» και εφόρμησε στον Οθωμανικό Στόλο με ταχύτητα 21 κόμβων με σκοπό να υπερφαλαγγίσει τα εχθρικά θωρηκτά και να διαγράψει τόξο από μπροστά τους. Επειδή όμως τα άλλα θωρηκτά είχαν μικρή ταχύτητα, το «Γεώργιος Αβέρωφ» πέρασε μόνο του ανάμεσα σε πυκνά πυρά των εχθρικών πλοίων και των επάκτιων πυροβολείων, πράγμα το οποίο πανικόβαλε τους Οθωμανούς που έκαναν στροφή και εισήλθαν με αταξία στα Στενά [20].

Ο παραπάνω αναφερθείς ελιγμός ονομάζεται «Διασταύρωση του Τ» και χρησιμοποιήθηκε στη ναυμαχία της Τσουσίμα από τα ιαπωνικά θωρηκτά εναντίον των Ρώσων. Στηρίζεται στην ιδέα ότι τα θωρηκτά του στόλου Α που «περνάνε» από την πλώρη των θωρηκτών του στόλου Β μπορούν να βάλουν με όλα τα πυροβόλα από την πλώρη μέχρι την πρύμνη, ενώ τα του στόλου Β μόνο με τα πυροβόλα της πλώρης [21].

Οι ζημιές ήταν ασήμαντες για τα ελληνικά πλοία, ενώ τα οθωμανικά πλοία υπέστησαν σοβαρές βλάβες [22]. Οι ανθρώπινες απώλειες ήταν ο κελευστής της πηδαλουχίας Κατζιντζάρης, ενώ τραυματίστηκαν επτά ναύτες και ανθυποπλοίαρχος Γκούρας Μαμούρης του οποίου όμως το τραύμα μολύνθηκε και υπέκυψε.

Μετά την πρώτη αυτή ήττα το Οθωμανικό Ναυτικό επέδειξε ενεργητικότητα με αποτέλεσμα να γίνουν διάφορες αψιμαχίες μεταξύ ελληνικών και οθωμανικών πλοίων. Σε μία από αυτές, το απόγευμα της 8 Δεκεμβρίου, το «Δελφίν» κατεδύθη και έβαλε μια τορπίλη κατά του «Μετζητιέ» που μαζί με άλλα οθωμανικά πλοία είχαν εξέλθει των Στενών. Εν τούτοις η τορπίλη όταν «βγήκε» από τον τορπιλοσωλήνα δεν διέγραψε την τροχιά της αλλά βυθίστηκε [23]. Αυτή ήταν η πρώτη επιθετική τορπιλική ενέργεια υποβρυχίου παγκοσμίως [24].

Στην συνέχεια το Οθωμανικό Ναυαρχείο κατέφυγε σε ένα τέχνασμα αντιπερισπασμού ούτως ώστε να απομακρύνει το «Γεώργιος Αβέρωφ» από τα Δαρδανέλλια. Το οθωμανικό καταδρομικό «Χαμηδιέ» διαφεύγοντας της προσοχής του επιτηρούντος Ελληνικού Στόλου, βγήκε από τα Δαρδανέλλια και έφτασε στη Σύρο και έβαλε κατά του επίτακτου «Μακεδονία» (2/1/1913) με αποτέλεσμα το «Μακεδονία» να μείνει μισοβυθισμένο στο λιμάνι. Στην Αθήνα επικράτησε πανικός αλλά ο Παύλος Κουντουριώτης δεν πτοήθηκε ο Ελληνικός Στόλος συνέχισε να επιτηρεί τα Δαρδανέλλια και το «Αβέρωφ» παρέμεινε στη θέση του.

Στις 5 Ιανουαρίου του 1913 ο Οθωμανικός Στόλος εξέρχεται των Στενών και πάλι επαναλαμβάνεται η ίδια κατάσταση. Ο «Γεώργιος Αβέρωφ» καταδιώκει τα εχθρικά πλοία και το ελληνικό πυρ ήταν πολύ εύστοχο, εν αντιθέσει με αυτό των Οθωμανών. Ο Οθωμανικός Στόλος εισέρχεται με πολλές βλάβες στα Στενά. Η ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο ήταν πια και επίσημη.

Στον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο για την ελληνική κυριαρχία στην διαφιλονικούμενη Μακεδονία το Ελληνικό Ναυτικό ήταν ένας σημαντικός παράγοντας. Ήταν πραγματικά αδύνατο να κρατηθεί παραλιακή πόλη από τον Βουλγαρικό Στρατό ενώ υπήρχε ισχυρός Ελληνικός Στόλος. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των επιχειρήσεων στο Τσάγεζι και της Καβάλας.

Το θωρηκτό «Αβέρωφ» υποστήριξε πολύ αποτελεσματικά τον Ελληνικό Στρατό που δεχόταν επίθεση από τον Βουλγαρικό στο Τσάγεζι, ενώ στη συνέχεια διενεργεί αποκλεισμό μαζί με άλλα ελληνικά πολεμικά στις ακτές της Θράκης. Τέλος το θωρηκτό «Αβέρωφ», τα αντιτορπιλικά «Λέων», «Λόγχη», «Ασπίς» και το εξοπλισμένο εμπορικό «Μυκάλη» διενεργούν εικονική απόβαση στην Καβάλα με αποτέλεσμα να εκκενωθεί η πόλη από τους Βουλγάρους.

Τέλος δέον είναι να γίνει αναφορά και στο Ναυτικό Σύνταγμα (29ο Πεζικό) το οποίο συγκροτήθηκε από ναύτες, υπαξιωματικούς και αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού και πολέμησε με αυταπάρνηση εναντίον των Βουλγάρων στη Θράκη κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο.

Συμπερασματικά θα μπορούσε να ειπωθεί ότι μεγάλος μέρος του έπους των Βαλκανικών Πολέμων ανήκει στο Πολεμικό Ναυτικό και αυτό είναι ένα δίδαγμα για το μέλλον˙ ισχυρή Ελλάδα σημαίνει ισχυρό Ναυτικό. Αυτό δεν είναι σχήμα λόγου. Η νησιώτικη γεωγραφία της χώρας μας που είναι κυριολεκτικά «βουτηγμένη» στη θάλασσα επιβάλλει την ύπαρξη κατάλληλων και ικανών ναυτικών δυνάμεων, όποιο και να είναι το κόστος.

http://perialos.blogspot.gr/2014/01/blog-post.html

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1] Δ. Φωκάς Χρονικά του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού 1833-1873, ΓΕΝ 1923,

σελ 247-248.

[2] ο.π. σελ 108.

[3] Δύο ταχύπλοα από το Λονδίνο, η «Αμφιτρίτη» και «Μπουμπουλίνα» τα οποία ήταν κατασκευασμένα ως κοινά εμπορικά ή ταχυδρομικά. Η δε «Μπουμπουλίνα» ανατινάχθηκε και δεν έφθασε στην Ελλάδα. Από το ατύχημα πέθαναν 21 άνδρες.

[4] Π. Γέροντας Η ναυτική εκπαίδευση ως παράγοντας νίκης στους Βαλκανικούς

Πολέμους, σελ 142, 1912-2012 εκατό χρόνια από την ναυτική εποποιία των

Βαλκανικών Πολέμων, Υ.Ι.Ν. 2012.

[5] ο.π. σελ 142.

[6] ο.π. σελ 140-145.

[7] Κ. Παϊζής-Παραδέλης Τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού 1829-1999, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος-Εκδόσεις Αστραία .

[8] Κ. Παϊζής-Παραδέλης Τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού 1829-1999, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος-Εκδόσεις Αστραία.

[9] Α. Μαδωνής-Γ.Μαστρογεωργίου Ελληνικά Υποβρύχια 1885-2010, εκδ. Κλειδάριθμος σελ 10-12, 20-24.

[10] Ζ. Φωτάκης Τεχνολογία, ναυτοσύνη και ιστορική συνέχεια: Η περίπτωση του θωρακισμένου καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ σελ 14, 100 Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ, Υ.Ι.Ν. 2011 Ν. Σταθάκης Θ/Κ Αβέρωφ, Χρονικό του Θωρηκτού της Νίκης, εκδ. Πολεμικού Ναυτικού, 1987, σελ. 61

[11] Αναστάσιος Δημητρακόπουλος Η συμβολή του Ελληνικού Ναυτικού στο

συμμαχικό αγώνα κατά τον Α΄Βαλκανικό Πόλεμο, σελ 55, 1912-2012 εκατό χρόνια από την ναυτική εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, Υ.Ι.Ν. 2012.

[12] Η Ελλάδα είχε «ως αντικειμενικό σκοπό να καταστεί εξάπαντος κυρίαρχος του Αιγαίου και να διακόψει τις θαλάσσιες συγκοινωνίες μεταξύ της Μικράς Ασίας και της Ευρωπαϊκής Τουρκίας» (Στρατιωτική Σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας, άρθρο 2, 22 Σεπτεμβρίου/ 5 Οκτωβρίου 1912.

[13] Ο υπουργός των Ναυτικών επέδωσε στον Παύλο Κουντουριώτη το Βασιλικό Διάταγμα για την προαγωγή του από πλοίαρχο σε υποναύαρχο την ημέρα απόπλου του Ελληνικού Στόλου από το Φάληρο στις 5 Οκτωβρίου του 1912 μέσα σε μια συγκινησιακώς φορτισμένη ατμόσφαιρα (Δ.Γ. Φωκά Ο Στόλος του Αιγαίου 1912-3, έργα και ημέραι, Υ.Ι.Ν. σελ.24)

[14] Έχει μείνει η απελευθέρωση της Λήμνου ως έμπνευση του Παύλου Κουντουριώτη. Εν τούτοις αυτό δεν είναι αλήθεια. Η κατάληψη από τον Ελληνικό Στόλο των κοντινών στα Δαρδανέλλια νησιών εξετάστηκε για πρώτη φορά στον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ενώ το 1900 ο αξιωματικός του Ναυτικού Δόσιος πρότεινε την άμεση κατάληψη της Λήμνου στο ξεκίνημα ενός νέου ελληνοτουρκικού πολέμου. Η ιδέα της καταλήψεως της Λήμνου κέρδισε περισσότερο έδαφος με το βιβλίο του Περικλή Αργυρόπουλου «Το Ναυτικό της Ελλάδος Πρόγραμμα». Σε αυτό το βιβλίο επαινούνταν οι Ιάπωνες που στον Ρωσο-ιαπωνικό Πόλεμο κατέλαβαν τους νήσους Elliot και έτσι και απείλησαν το εχθρό και προστάτευ- σαν τις θαλάσσιες μεταφορές τους. Στον Παύλο Κουντουριώτη πρέπει να του αποδοθούν η τόλμη και η άρτια οργάνωση της επιχείρησης. (Ζ.Φωτάκης Διπλωματία στρατηγική και πολεμική ετοιμότητα: Η ελληνική ναυτική ισχύς και το διεθνές περιβάλλον, 1897-1913, σελ 26, 1912-2012 εκατό χρόνια από την ναυτική εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, Υ.Ι.Ν., 2012)

[15] Από όλα τα νησιά που απελευθερώθηκαν πρώτα μόνο οι οθωμανικές δυνάμεις των Ψαρών και της Τενέδου προέβαλαν κάποια αντίσταση.

[16] Για ενίσχυση ενώθηκε ένα τάγμα πεζικού 1000 ανδρών, ένας λόχος ναυτικού αγήματος 250 ανδρών υπό τον υποπλοίαρχο Δεμέστιχα και δύο ακόμη λόχοι από το ναυτικό άγημα που ήταν κατανεμημένο στα νησιά πλησίον της Θράκης (Δ.Γ.Φωκά Ο Στόλος του Αιγαίου...σελ 74)

[17] Η «Μοίρα των Ευδρόμων» αποτελείτο από επίτακτα εξοπλισμένα εμπορικά και συστάθηκε για να βοηθήσει τον «Στόλο του Αιγαίου» αναλαμβάνοντας τις δευτερεύουσες αποστολές.

[18] Ξ. Μαυρογιάννης, Βαλκανικοί Πόλεμοι: Υποβρύχιες και Αεροπορικές Επιχειρήσεις Ναυτικής Συνεργασίας, σελ 120-1, 1912-2012 εκατό χρόνια από την

ναυτική εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, Υ.Ι.Ν. 2012.

[19] Η γραμμή παραγωγής είναι το ένα πλοίο μετά το άλλο.

[20] Δ. Φωκά, Ο Στόλος του Αιγαίου 1912-3, έργα και ημέραι, Υ.Ι.Ν., σελ 141-145.

[21] 1912-2012 εκατό χρόνια από την ναυτική εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, Υ.Ι.Ν., 2012.

[22] Δ. Φωκά, Ο Στόλος του Αιγαίου 1912-3, έργα και ημέραι, Υ.Ι.Ν., σελ 145-147.

[23] Η καταβύθιση και απώλεια της τορπίλης απεδόθη στο ότι στερούμενη της αναγκαίας στεγανότητας, είχε πληρωθεί ύδατος κατά τις προηγούμενες

καταδύσεις του υποβρυχίου και είχε χάσει την πλευστότητά της. Είχε αποσταλεί ο «Κανάρης» με διαταγή του ναυάρχου στην Τένεδο για να αντικαταστήσει της τορπίλες του υποβρυχίου, εν τούτοις ο κυβερνήτης του «Κανάρης» θεώρησε ότι ήταν εντάξει και ανέβαλε να τις αντικαταστήσει (Δ. Φωκά, Ο Στόλος του Αιγαίου 1912-3, έργα και ημέραι, Υ.Ι.Ν., σελ 160).

[24] Στη διεθνή βιβλιογραφία ως πρώτη επιθετική περιπολία θεωρείται αυτή των 10 παλαιών γερμανικών υποβρυχίων στις 6 Αυγούστου 1914 στη Βόρεια Θάλασσα εναντίον του Βρετανικού Στόλου κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Ο «Δελφίν» όμως είχε προηγηθεί κατά δύο χρόνια.

http://perialos.blogspot.gr/2014/01/blog-post.html

(Δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό «ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ», τεύχος 83, σ. 52 έκδ. Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, ΑΠΡ-ΙΟΥΝ 2013)

=============================================================

Ερεθισματα που παραθετει ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΝΕΜΟΣ

 Ο ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΤΟΥΜΠΑΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ "ΜΥΘΟΣ" . ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΥ ΕΠΕΔΕΙΞΕ ΘΑΡΟΣ ΚΑΙ ΗΡΩΙΣΜΟ.

ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΑ.

=============================================================

 ΤΟ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΟ ΒΑΣ ΟΛΓΑ ΥΠΑΡΑΣΠΙΣΘΗΚΕ ΤΗΝ ΛΕΡΟ ΜΕ ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ, ΘΑΡΟΣ ΚΑΙ ΑΦΟΣΙΩΣΗ

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΛΕΡΟΥ ΣΤΟ ΛΑΚΚΙ ΗΤΑΝ ΣΦΟΔΡΗ ΚΑΙ ΤΟ ΒΑΣ ΟΛΓΑ ΒΥΘΙΣΤΗΚΕ

 Η ΘΥΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΔΙΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΟ ΤΕΚΜΗΡΙΟ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ....

==========================================================

ΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ ΚΑΤΣΩΝΗΣ

ΚΑΙ Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΟΥ ΛΑΣΚΟΣ

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΑΛΛΗ ΕΠΟΧΗ

ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ, Η ΑΝΔΡΕΙΑ, Η ΛΕΒΕΝΤΙΑ, Η ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ

ΕΙΝΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Η ΠΡΟΘΗΚΗ ΜΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΠΛΟΙΑΡΧΟΥ ΛΑΣΚΟΥ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΚΑΤΣΩΝΗΣ, ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΥ ΜΕ ΤΟ ΓΕΝ,  ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΚΟΠΕΛΟΥ.