(C) Φωτογραφία του Εφόρου του Ιδρυματος Ελληνισμού  στη Φλώρινα
Εκπαιδευτικού Νικολάου Τσατσανη

 

 

 

 

 

 

 

ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2023

 

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΑΔΕΡΦΙΑ

 

 

Λ Α Ε Δ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 2023

 

Η ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΕΚΚΚΛΗΣΙΑ ΛΙΓΑ ΜΕΤΡΑ ΑΠΟ ΤΑ ΓΙΑ ΠΟΛΛΑ ΠΟΛΛΑ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΦΕΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

ΟΤΑΝ ΚΟΙΤΑΣ ΑΠΟ ΨΗΛΑ.... ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ.....

ΚΑΛΟ ΧΕΙΜΩΝΑ : ΧΙΟΝΙΣΕ ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΣΤΗΝ ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ ΜΑΣ ΦΛΩΡΙΝΑ

Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ. ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΕ ΚΤΗΡΙΟ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΙΝΙΚΗΣ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ  ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΣΑΤΣΑΝΗ
ΕΦΟΡΟΥ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

ΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΠΑΡΕΣΤΗ ΣΤΟΝ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΕΠΙΣΗΜΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ

ΤΡΙΤΗ 21 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2023 : ΤΟ ΔΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΤΟ Β ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ : 

 https://wwfeu.awsassets.panda.org/downloads/wwf_eie_conference_banner_and_programme.pdf

ΓΡΑΦΩ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ ΠΕΜΠΤΗ 9 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ - ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 17 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2023

Η ΜΥΗΣΗ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ (ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ) ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΣΤΡΑΤΗΓΟ ε.α. ΓΙΩΡΓΟ ΠΑΠΑΠΡΟΔΡΟΜΟΥ που κοσμεί και το Δ.Σ. του Ιδρύματος Ελληνισμού ως εις των Αντιπροέδρων του

 

Ομιλία - εισήγηση με θέμα: "Η Κυβερνοασφάλεια ως προτεραιότητα στην καθημερινότητα μας" του Γεωργίου Παπαπροδρόμου, Αντιστρατήγου εα, Πτυχιούχου Νομικής ΑΠΘ, Δικαστικού Γραφολόγου, Πρώην Διευθυντή Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος Αρχηγείου Ελληνικής Αστυνομίας Η παρουσίαση έγινε στις 03-11-2023 στο αμφιθέατρο του Αστυνομικού Μεγάρου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο της εκδήλωσης για τα 40 χρόνια από την ίδρυση του Συνδέσμου Αποστράτων Χωροφυλακής και Αστυνομίας Νομού Θεσσαλονίκης.

ΝΕΜΕΣΙΣ..... ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΠΕΘΑΙΝΕΙ

 

ΤΕΤΑΡΤΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2023 : ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ : ΚΟΣΜΑ ΚΑΙ ΔΑΜΙΑΝΟΥ

28η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1940 - 2023 ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΣ

ΤΟ ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟ ΑΥΤΟ ΒΙΝΤΕΟ (1938) ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΕΡΤ 

 

ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΠΕΤΟΥΝΙΑ

 

ΚΑΚΟΚΑΙΡΙΑ : ΑΝΑΥΡΟΣ ΒΟΛΟΥ 13.19ΜΜ ΑΚΡΙΒΩΣ

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΜΑΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΜΑΓΝΗΣΙΑ ΟΠΩΣ ΕΜΕΙΣ, ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ 

 

ΠΕΝΘΟΣ ΒΑΡΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΤΗ ΛΙΒΥΗ

ΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΠΕΝΘΕΙ ΜΑΖΙ ΜΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΟΥ ΑΓΑΠΑΜΕ

 

ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

 

Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΙΣΤΕΥΕΙ ΣΕ ΕΝΑ ΚΡΑΤΟΣ ΠΟΥ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

 

AΥΓΟΥΣΤΟΣ 2023 : Η ΕΛΛΑΔΑ ΕΧΕΙ ΠΑΝΤΑ ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΓΙΑ ΣΕΝΑ....

 

 

1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ : ΚΑΛΟ ΜΗΝΑ

Φωτο Αρχειου  23 Αυγουστου 2020

ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΟΝ ΑΝΔΡΕΑ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟ

 

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΣ ΦΙΛΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΠΕΡΣΕΑ ΑΘΗΝΑΙΟ . ΤΑΥΤΙΣΘΗΚΑΜΕ ΣΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΓΙΑ ΑΥΤΗΝ

ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΗΛΙΑΣ .....Ιδετε εδω...

Στήριξε το έργο του Ιδρύματος για ανάπτυξη του Δικτύου Καμερών στα Ελληνικά Λιμάνια βάζοντας από τους πρώτους την Ελληνικής Κατασκευής κάμερα τοπίου, στο κτήριο  της Ηπειρωτικής  (ιδε ανωτέρω φωτο)  να προβάλλει Διεθνώς αλλά και να εποπτεύει το Λιμάνι του Πειραιά σε ζωντανή σύνδεση αλλά και σε παραγωγή Βίντεο.

ι

ΙΟΥΛΙΟΣ 2023

 

ΕΦΥΓΕ Η ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ. ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

 Η ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΜΑΣ ΝΤΙΝΤΑ ΜΑΝΩΛΗ ΜΕ ΤΗΝ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ ΣΤΗΝ ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΛΕΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ  4 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2016

"ΕΦΥΓΕ" Ο ΔΙΚΟΣ ΜΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ- ΑΝΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ 25 ΙΟΥΝΙΟΥ . ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΠΟΛΛΑ ΠΟΛΛΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΜΑΖΙ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΧΑΡΕΣ ΜΑΖΙ ΚΑΙ ΣΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ

ΣΤΙΣ 9,ΗΜΕΡΕΣ 

ΑΦΩΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ  ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΛΑΤΑΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ.

 Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΗΤΑΝ ΠΡΩΤΑ ΑΠΟ ΟΛΑ ΦΙΛΟΣ ΚΑΙ ΑΔΕΡΦΟΣ. ΤΟ ...."ΠΙΣΤΟΝ ΦΙΛΟΝ ΕΝ ΚΙΝΔΥΝΟΙΣ ΓΙΓΝΩΣΚΕΙΣ" ΗΤΑΝ ΚΑΤΙ  ΑΠΟΛΥΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΟ ΓΙΑ ΑΥΤΟΝ. ΠΑΡΩΝ ΣΤΙΣ ΧΑΡΕΣ  ΚΑΙ ΜΑΧΙΜΟΣ ΣΤΑ ΔΥΣΚΟΛΑ.  ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΔΗΛΩΝΟΥΝ ΦΙΛΟΙ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΚΟΝΤΑ ΜΑΣ ΝΑ ΠΑΡΟΥΝ, Η ΚΑΙ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ ΛΕΗΛΑΤΗΣΟΥΝ,  ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΕΜΠΙΣΤΕΥΕΣΑΙ ΔΕΝ ΔΙΣΤΑΖΟΥΝ ΝΑ ΣΤΡΑΦΟΥΝ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΣΟΥ  ΟΤΑΝ ΤΟ "ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΤΟΥΣ ΚΑΛΕΙ", ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΠΟΥ Η ΑΜΟΙΒΑΙΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΣΧΕΔΟΝ ΑΓΝΩΣΤΗ ΩΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΣΧΕΣΗΣ, Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ ΣΥΝΕΧΙΣΕ ΜΑΖΙ ΜΑΣ (ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΤΟΥ) ΣΕ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΑΡΜΑΔΑΣ, ΣΤΑΘΕΡΗ ΠΟΡΕΙΑ, ΠΑΡΑ ΤΟΥΣ ΛΑΙΣΤΡΥΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΚΥΚΛΩΠΕΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΕΔΟΜΕΝΟΙ ΟΤΑΝ ΑΣΧΟΛΕΙΤΑΙ ΕΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΜΕ ΤΑ ΚΟΙΝΑ.

Γεμάτος  ανθρωπιά , ακεραιότητα , επιστημοσύνη, και μαχητικότητα έδωσε αγώνα για την πρόληψη και καταπολέμηση των ναρκωτικών ως Γενικός Δ/ντης του ΟΚΑΝΑ . Υπήρξε ο πρωταγωνιστής του Κέντρου Πρόληψης κατά των εξαρτησιογόνων ουσιών στην Λακωνία μετά από πρόταση του τότε Νομαρχιακού Συμβουλίου και του Δήμου Σπάρτης και η δραστηριότητα του Κέντρου μέχρι σήμερα είναι σημαντική με το αξιόλογο προσωπικό που το στελεχώνει.

Ως Πολιτικό Ον , ενεργος στα Κοινα και ταγμένος στις αρχες της Κοινωνικής Δικαιοσύνης. Για μια Ελλάδα που ανοίκει στους Έλληνες για μια Ελλάδα Ανθρωποκεντρική.

Την προσφορά του στην Ελλάδα και στον Άνθρωπο συνέχισε και ως Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Ελληνισμού. Αντρας με την Ελληνική Σημασία του Ορου στάθηκε διπλα στο Ίδρυμα Ελληνισμού στις κακοκαιρίες, την ωρα που αλλοι λιγόψυχοι ή καιροσκόποι, ακολούθησαν την οδο του "πριν Αλέκτωρ"¨. Ο Δημήτρης είχε και τον χαρακτήρα του ΛΕΒΕΝΤΗ.

Στη Ζωή Δικαιώνεται αυτος που εχει ΘΑΡΡΟΣ , Σθένος, αποκοτιά να στηρίξει αυτό που πιστεύει ως αλήθεια. Αυτό που είναι ο ευατος του. Ο Δημήτρης Πλατανιας είχε αυτό το ΣΘΕΝΟΣ.

ΚΑΘΩΣ ΠΕΡΑΣΕ ΤΟΝ ΑΧΕΡΩΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΩΡΑ ΣΤΟ ΑΙΩΝΙΟ ΦΩΣ. Ο ΒΑΡΚΑΡΗΣ ΕΜΕΙΝΕ ΣΧΕΔΟΝ ΑΠΡΑΓΟΣ ΜΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΕΦΕΡΕ ΜΟΝΟ ΤΟ ΣΩΜΑ...... ΓΙΑΤΙ Ο ΤΑΞΙΔΙΩΤΗΣ ΕΙΧΕ ΔΕΙ ΤΟ ΦΩΣ.....ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΕ ΚΙΝΗΤΡΟ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ....ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΗΔΗ ΕΚΕΙ..... ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ

ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΑΣ ΣΕ ΑΓΑΠΑΜΕ

ΑΧΕΡΟΝΤΑΣ : Ο ΒΑΡΚΑΡΗΣ ΜΕΤΕΦΕΡΕ ΜΟΝΟ ΤΟ ΣΩΜΑ. Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΗΤΑΝ ΗΔΗ ΣΤΟ ΦΩΣ

ΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΕΡΤ 11.15-11.30 ΩΡΑ ΕΛΛΑΔΟΣ

 Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΛΕΙ ΣΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΘΑΚΗ. ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ ΠΡΟΣ ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

...για ακρόαση της Εκπομπής πιεσατε επι της εικόνας

ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΚΑΜΝΗ ΣΤΗΝ ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΟΥ ΥΠΕΘΑ ΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ (ΛΑΕΔ ΤΕΤΑΡΤΗ 3 ΜΑΙΟΥ 2Ο23)

 

ΑΙΓΙΔΑ

ΟΨΕΙΣ ΕΥΑΛΩΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΠΑΙΑΝΑ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ

 

Λίπα Βασιλική

vassolipa@yahoo.gr

Διδάκτωρ Ιστορίας-Αρχαιολογίας

 

Καμνής Ιωάννης

ikamnis@yahoo.gr

Υποστράτηγος ΕΑ,

πρώην Αντιπρόεδρος ΔΣ Πολεμικού Μουσείου,

Νομικός, Ψυχολόγος

**

Περίληψη

Η υγειονομική και κοινωνική κρίση λόγω της  πανδημίας COVID-19, ανέδειξε την ανομοιογενή κι υφέρπουσα ευαλωτότητα στον πλανήτη. Ταυτόχρονα, την ανάγκη να «συμβαδίσει» η ανθρωπότητα για την αντιμετώπιση της. Η πανδημία αυτή δεν υπήρξε η πρώτη στην ιστορία. Ενάντια στις νόσους, ο άνθρωπος αναζήτησε πρακτικές ίασης,  εξαγνισμού, καθαρμού. Η πανάρχαια ελληνική κληρονομιά αποδεικνύει τη συστηματοποίηση της ιατρικής από την Εποχή του Χαλκού. Η ύπαρξη της λέξης γιατρός στην Γραμμική Α και Β και της λέξης Παιάνας, όνομα του θεϊκού γιατρού -γνωστό προσωνύμιο του Απόλλωνος και η παιάνια ωδή του, αποδεικνύουν τις παμπάλαιες εναγώνιες προσπάθειες του ανθρώπου να απαλλαχθεί από τα δεινά. Επιπλέον, και την ανάγκη του για καλή αρχή εγχειρημάτων, εξύμνησης του θριάμβου και της ευγνωμοσύνης προς τον/τους θεραπευτή/ές θεό/ούς. Έφτασε ως τις μέρες μας ως εμβατήριο. Ο παιάνας για χιλιάδες χρόνια συνοδεύει ποιητικά και ρυθμικά τον «βηματισμό» της εξέλιξης, ρίχνοντας «ηχηρό» και ενίοτε «εκκωφαντικό» φως κατά των συμφορών της ανθρωπότητας.

 

Λέξεις κλειδιά: Παιάνας, ιατήρ, ύμνος, εμβατήριο,  

Εισαγωγή

Η πανδημία της νόσου του κορονοϊού (COVID-19) αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά στην Κίνα τον Δεκέμβριο του 2019. Ο ιός εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την υφήλιο, αποκαλύπτοντας την φυσική και κοινωνική ευαλωτότητα του παγκόσμιου πληθυσμού, την ανάγκη να «συμβαδίσει» ο πλανήτης για την αντιμετώπιση του και να διαχειριστεί επιτυχώς την υγειονομική κρίση και τις συνέπειες για την παναθρώπινη κοινωνία. Ωστόσο, η ανθρωπότητα δεν ήρθε πρώτη φορά αντιμέτωπη με τέτοια πανδημία, καθώς η ύπαρξη λοιμών από την Νεολιθική Εποχή είναι γνωστή από την παλαιογενετική έρευνα. Ενάντια στις νόσους και τα κακά, ο άνθρωπος αναζήτησε θεραπευτικές πρακτικές για ίαση,  εξαγνισμό, καθαρμό, λυτρωμό. Η πανάρχαια ελληνική πολιτιστική κληρονομιά αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος αναζήτησε αυτές τις απαντήσεις στην ευαλωτότητά του, μέσα από πρακτικές, αλλά και φιλοσοφικές, θεολογικές αναζητήσεις, αντιλήψεις, πεποιθήσεις, ιστορίες και αφηγήσεις.

Κυρίως μέρος

Η ιατρική είχε ήδη συστηματοποιηθεί στον ελλαδικό χώρο από την Εποχή του Χαλκού. Μια από τις βασικές αποδείξεις είναι η αρχαιότατη ελληνική λέξη « » (i-ja-te),«ἰατήρ» ή «ἰητήρ», ο ιατρός, γνωστή ήδη από τα αρχεία της Γραμμικής Β (Ventris, Chadwick 1953, 44, 74, 123). Η λέξη αναγράφεται σε πήλινη πινακίδα Γραμμικής Β από την Πύλο (PY Eq 146.9), που χρονολογείται στον 13^ο π.Χ. αιώνα. Όπως απέδειξε η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β, πρόκειται για ελληνικά (Ventris, Chadwick 1953∙ 1956∙1973∙ Bennet, Chadwick, Ventris 1959). Ωστόσο, η λέξη -με την χαρακτηριστική ελληνική κατάληξη «–τήρ»- είναι πρωιμότερη, περί του 1550 π.Χ., καθώς αποτελεί τμήμα εγχάρακτης επιγραφής πίθου από τη Φαιστό (PH Zb 4, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου: 1620, si-ma i-ja-te) σε προγενέστερη γραφή, στην Γραμμική Α (Εικ. 1) (Godart, Olivier 1982, 93, GORILA IV, S. 93∙ DMic I, 273, i-ja-te∙ Όουενς 2007, 76-78 κ.α.). Ως εκ των προαναφερομένων αντιλαμβανόμαστε ότι, η λέξη ιατρός χρησιμοποιείται στον ελλαδικό χώρο και η έννοιά της δεν έχει μεταβληθεί καθόλου για πάνω από 3.500 χιλιάδες χρόνια.

Εικόνα 1: Η επιγραφή του πίθου από τη Φαιστό (PH Zb 4)

Ο γιατρός όμως των γιατρών, ο θεϊκός γιατρός, ο γιατρός των θεών ήταν ο Παιάν. Η αρχαιότατη ελληνική λέξη  « », «Παιήων» ή «Παιάν» ή «Παιών» ή «Πάων» (Παιάϝων: Pa-ja-wo-[ ], Pa-ja-wo-ne σε δοτική), βρέθηκε καταγεγραμμένη σε πήλινη πινακίδα Γραμμικής Β στην Κνωσό (KN V 52) (Ventris, Chadwick 1973, 126, 208, 567∙ Chadwick 1976, 88, εικ. 37). Η  πινακίδα (Εικ. 2), εντάσσεται στο σύστημα αρχειοθέτησης της Κνωσού με τη χρήση Γραμμικής Β, που χρονολογείται από το 1450 π.Χ. ως το 1350 π.Χ. (Δημοπούλου-Ρεθεμνιωτάκη 2006, 216). Οι πινακίδες των αρχείων της Κνωσού καταγράφουν προϊόντα, ζώα και ποικίλα είδη, πολλά εκ των οποίων αναφέρονται ως προσφορές, απαρχές και αναθήματα προς τους θεούς. Στην πινακίδα KN V 52 αναφέρονται τα ονόματα τεσσάρων θεών: «Ἀθάνα Πότνια» (a-ta-na po-ti-ni-ja), δηλαδή Δέσποινα Αθηνά, «Ἐνυάλιος» (e-nu-wa-ri-jo), επωνυμία του Άρη, «Παιήων» (pa-ja-wo-[ ]), προσωνύμιο του Απόλλωνος και «Ποτειδάων», δηλαδή Ποσειδώνας (po-si-da-[ ] ) (Chadwick 1976, 88-89).

Εικόνα 2: Η πήλινη πινακίδα KN V 52 από την Κνωσό

Σε άλλη πινακίδα Γραμμικής Β από την Κνωσό (KN Fp354) βρέθηκε μια παρόμοια λέξη « » (pa-ja-ni-jo) για την οποία έχει διατυπωθεί η άποψη ότι διαβάζεται «Παιανίῳ», αντιπροσωπεύοντας τη δοτική πτώση ενός μηνός (Furumark 1954, 34∙ Ventris, Chadwick 1973, 126) ή αποτελεί όνομα του είδους (Gerard-Rousseau 1968, 164-165) ή όνομα μιας θεότητας (Morpurgo Davies, Duhoux 1988, 197). Μπορούμε να προτείνουμε εδώ και σύμφωνα με τη γράφουσα, ότι η λέξη είναι παράγωγο της λέξης Παιάνας και συγκεκριμένα επίθετο, που μπορεί να αποδοθεί ως «παιάνιος» ή όπως αναφέρει ο Αισχύλος χαρακτηριστικά «παιώνιος»: «νῦν δ᾽ αὖτε σωτὴρ ἴσθι καὶ παιώνιος» (Ἀγαμέμνων, 2, 512: https://www.greek-language.gr). Το επίθετο «Παιώνιος», «παιώνειος», επικός τύπος «Παιόνιος, -ία» και «Παιωνιάς», «Παιωνίς» και «παιώνιον» σημαίνει αυτός/ή/ό που ανήκει, αναφέρεται ή έχει τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητές του Παιάνα/Παιώνα, ο ιατρικός, ιαματικός, θεραπευτικός (σε Αισχύλο, Σοφοκλή, Αριστοφάνη). Το επίθετο χρησιμοποιείται και ως ουσιαστικό. Αναλυτικότερα, στο αρσενικό, ο «Παιώνιος»/«παιώνιος» είναι αυτός που θεραπεύει, ο γιατρός, ο κατευναστικός, καταπραϋντικός, ο φαρμακευτικός. Το θηλυκό, «Παιωνία/παιωνία» ήταν προσωνυμία της θεάς Αθηνάς και το ουδέτερο, τὸ παιώνιον, σήμαινε το θεραπευτήριο, το νοσοκομείο. Στο ουδέτερο πληθυντικού, τὰ Παιώνια ήταν γιορτή προς τιμή του Παιώνος. Το επίθετο χρησιμοποιήθηκε επίσης και στις φράσεις «παιωνιὰς σοφίη» ή «παιωνὶς τέχνη» -η ιατρική τέχνη και «κέλαδος παιώνιος» -επινίκιος ύμνος. Σήμαινε ακόμη τον όμοιο με παιάνα ή ύμνο της νίκης (σε Αισχύλο) (βλ. σχ. LSJ: λήμμα Παιώνιος και παιώνιος).

Έξι αιώνες σχεδόν μετά την πρώτη γνωστή καταγραφή της λέξης «Παιήων» στην Κνωσό, ο θεός συνέχιζε να έχει το ίδιο όνομα. Στα Ομηρικά Έπη, ο «Παιήονας» ή «Ιηπαιήων» είναι ο θεϊκός γιατρός που γιατρεύει τον Άδη και τον Άρη. Η γιατρειά από τον θεό έρχεται αμέσως με φάρμακα «ὀδυνήφατα» (Ιλιάδα, Ε, 401-402, 899-904: greek-language.gr∙ σχετ.: Πανταζίδης 1888, 314, 495). Στο Έπος, Παιήονας ονομάζεται ταυτόχρονα ο θεός και η ωδή, ο ύμνος, το είδος του χορικού άσματος. Ο παιάνας, ως «μολπή», απευθύνεται προς τον Απόλλωνα. Συγκεκριμένα, τα παλληκάρια των Αχαιών άδουν όλη μέρα «καλὸν παιήονα» για να τον κατευνάσουν και να τον ευχαριστήσουν μετά την απαλλαγή  τους από το λοιμό που τους είχε στείλει, όταν του Ατρέα ο γιος δε σεβάστηκε την ικεσία του λειτουργού του Χρύση  (Α, 473) και εν συνεχεία ως ευχαριστήριο νικητήριο άσμα, μετά από τη θριαμβευτική νίκη του Αχιλλέα έναντι του Έκτορα (Χ, 391).

Ακόμη, με το όνομα «γιοί του Παιήωνος» επί Ομήρου αποκαλούνταν οι γιατροί. Ο Ασκληπιός, στην Ιλιάδα αναφέρεται ως εξοχότατος γιατρός εκ Τρίκκης, όπου και υπήρχε «τό ἀρχαιότατον καὶ ἐπιφανέστατον» Ασκληπιείο του, σύμφωνα με τον γεωγράφο του 1ου αι. π.Χ. Στράβωνα (https://www.greek-language.gr/ Ασκληπιός∙ http://odysseus.culture.gr Αρχαιολογικός χώρος Αρχαίας Τρίκκης/Ασκληπιείο Τρικάλων). Ήταν ο πατέρας του Μαχάονα και  Ποδαλείριου, στρατιωτικών ιατρών των Ελλήνων στον Τρωικό Πόλεμο (Ιλιάδα, Β731, Δ194, Λ518), ενώ στους μετέπειτα αναφέρεται ως θεός της ιατρικής και γιός του Απόλλωνα (Πανταζίδης 1888, 104∙ Grimal 1991, 114-5). Ο Όμηρος τον αναφέρει ως «ἰητῆρ ἀγαθώ» (Ιλιάδα, Β732) και άμεμπτο θεραπευτή, συγκεκριμένα «ἀμύμονος ἰητῆρος» (Ιλιάδα, Δ194), που είχε λάβει τις γνώσεις του στην ιατρική από τον κένταυρο Χείρωνα (Ιλιάδα, Λ219). Η ιατρική τέχνη του Ασκληπιού εξασκήθηκε από τους απογόνους του Ασκληπιάδες, με πιο φημισμένο τον Ιπποκράτη. Αναφέρονται περίπου 300 Ασκληπιεία στον Ελλαδικό χώρο, που ήταν λατρευτικοί χώροι και συνάμα νοσοκομεία, θεραπευτήρια, κέντρα υγείας, λουτρά (Edelstein, Edelstein 1998). Αξίζει να αναφερθεί ότι στον Αισχύλο η λέξη «παιών» χρησιμοποιείται και με την έννοια του γιατρού/φροντιστή, προσδιορίζοντας θηλυκό, δηλαδή της  ιατρού, της γιάτρισσας (Αγαμέμνων, 99, μτφρ. Γρυπάρης 1911: greek-language.gr).

            Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα διαπιστώνουμε ότι, για τόσες χιλιάδες χρόνια και ως σήμερα, η λέξη ιατρός και η λέξη παιάνας συμπεριλαμβάνονται στο ελληνικό λεξιλόγιο και είναι εν χρήσει. Μεταξύ των δυο λέξεων διαφαίνεται η εξής διαφορά: η λέξη «ἰατήρ» αναφέρεται κυρίως σε θνητούς -ακόμη και για τον Ασκληπιό, που εν συνεχεία ηρωποιήθηκε και θεοποιήθηκε, ενώ η λέξη «Παιήων» χρησιμοποιήθηκε για τον θεϊκό γιατρό και την ωδή του. Στη συνείδηση των αρχαίων Ελλήνων από την εποχή του Ομήρου και πριν από αυτόν, θεός και άσμα ταυτίζονται, τουλάχιστον ονομαστικά∙ η ίδια λέξη για τον θεό, τη θεία γιατρειά και το άσμα, δηλαδή το ρυθμό, τη μουσική. Και ως τα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια αναφέρεται: «Ὁ δὲ παιάν ἐστιν εἶδος ᾠδῆς εἰς πάντας νῦν γραφόμενος θεούς, τὸ δὲ παλαιὸν ἰδίως ἀπενέμετο τῷ Ἀπόλλωνι καὶ τῇ Ἀρτέμιδι ἐπὶ καταπαύσει λοιμῶν καὶ νόσων ᾀδόμενος.», σύμφωνα με τον Πρόκλο (Westphal 1866, 242 κ.ε.). Επιπλέον, ο παιάνας αποτέλεσε ωδή για καλή αρχή εγχειρημάτων ως οιωνός επιτυχίας, άσμα θριάμβου για τη νίκη και ευχαριστήριο ύμνο προς τον/τους θεό/ούς. Όπως μας περιγράφει και ο Αισχύλος, παιάνες τραγουδούσαν και οι στρατιώτες οι επερχόμενοι σε μάχη (Πέρσαι, 388-94: greek-language.gr), δηλαδή ως εμβατήριο. Ο παιάνας εξελίχθηκε και σε άλλα είδη, όπως πένθιμος, γαμήλιος, ευχαριστήριος, επιτραπέζιος και άλλους, που σχετίζονται κυρίως με αλλαγές, μεταβάσεις, διαβατήριες τελετές και ενάρξεις. Ως προς αυτό και η χρήση της χαρακτηριστικής έκφρασης «εξάρχειν τον παιάνα», ή «εξάρχεσθαι τον παιάνα», έκφραση που πιστοποιούν οι αρχαίοι συγγραφείς Ξενοφώντας, Πλούταρχος, Αρχίλοχος (LSJ, λήμμα «ἐξάρχω»).

Στον Ομηρικό «Ὕμνο εἰς Ἀπόλλωνα» (τέλος του 7ου ή αρχές του 6ου αιώνα π.Χ.), ο Πύθιος Απόλλων ηγείται του παιάνα, ως κορυφαίος, κιθαρίζοντας και οι Κρήτες, πρώτοι ιερείς του, άδουν το άσμα του κατά τη διάρκεια της τελετουργικής πομπής καθιέρωσης του ναού του στους Δελφούς (στ. 514-519, βλ. σχ. Allen, Sikes 1904, 125∙ www.greek-language.gr). Σύμφωνα με τον Ύμνο, οι «Κρῆτες ἀπὸ Κνωσοῦ Μινωΐου» προερχόμενοι γίνονται συμμέτοχοι της ίδρυσης του μαντείου και του σπουδαιοτάτου κέντρου λατρείας του θεού, υπό την καθοδήγησή του. Διαφαίνεται έτσι μια σημαντική σχέση της πρωταρχικής λατρείας και των τελετουργιών του Απόλλωνα με την Κρήτη, όπως επίσης αυτή εκφράζεται και με τη φράση «Κρητῶν παιήονες» στον Ύμνο εις Απόλλωνα (393, 514-8∙ σχ. βλ.: Huxley 1975, 120, υπος. 6). Στα παραπάνω συμπεράσματα συνάδουν και η πυκνότητα των τόπων λατρείας του στο νησί, που εστιάζεται κυρίως στο κεντρικό και ανατολικό του τμήμα, στην Kνωσό, τη Γόρτυνα (Εικ.4), τη Δρήρο (Εικ. 5) και αλλού (http://odysseus.culture.gr/∙ https://www.scuoladiatene.it∙ Δημοπούλου-Ρεθεμνιωτάκη 2006, 372-3). Μάλιστα, τα λατρευτικά του επίθετα «Δελφίνιος» και «Πύθιος», είναι αυτά που καταγράφονται και στον Ομηρικό Ύμνο σχετικά με την ίδρυση του μαντείου των Δελφών (Εικ. 6).

 

Εικόνα 3: Κατακόρυφη λήψη του ναού του Απόλλωνα Πυθίου στη Γόρτυνα (ΙΑΣΑ: S. Amici, A. Jaja, Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης)

Εικόνα 4: Η «Απολλώνια Τριάδα» από το Δελφίνιο της Δρήρου Λασιθίου, τέλος 8^ου αιώνα π.Χ. (Δημοπούλου-Ρεθεμνιωτάκη, 372-3)

Εικόνα 5: Ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς

Τη μακραίωνη αυτή παράδοση φέρουν και οι ιστορίες εξιλασμών, καθαρμών και ίασης της Αθήνας και της Σπάρτης από δυο ξακουστούς Κρητικούς της αρχαιότητας, τον Επιμενίδη και τον Θαλήτα, κατ’ εντολή του μαντείου των Δελφών και αποτελούν ένα επιπλέον αποδεικτικό στοιχείο των προαναφερόμενων. Ο Απόλλωνας ήταν ο κατ' εξοχήν θεός των καθαρμών κι οι ιερείς του, που ήταν ειδικοί σε αυτούς, αποκαλούνταν «καθάρται». Ο πιο φημισμένος από όλους ήταν ο Επιμενίδης ο Κρης, καταγόμενος από την Κνωσό ή τη Φαιστό, που απάλλαξε τους Αθηναίους από το  «Κυλώνειον άγος», στα 600 π.Χ. περίπου  (βλ. σχετ. Lebedev 2015, 550-584). Κι ο Θαλήτας από τη Γόρτυνα, που έζησε περί του 7ου αιώνα π.Χ., αοιδός και μουσικός, που συνέθεσε περίφημους παιάνες και υπορχήματα, απάλλαξε τη Σπάρτη από το λοιμό με τη μουσική του (Λάμπρος 1885, Α, 135∙ Huxley 1975, 120, 122-123, υπος. 7). Γενικότερα, οι παιάνες ήταν μονωδικά άσματα με συνοδεία κιθάρας ή αυλού ή χορικά άσματα προς τιμή του Απόλλωνος. Το χαρακτηριστικό τους γνώρισμα ήταν η επωδός « ἰὴ Παιάν» (greek-language.gr). Συγγράφονταν σε στροφές και αντιστροφές. Κύριο μέτρο μουσικό των παιάνων ήταν ο πεντάχρονος ρυθμός και ο μετρικός τους «πους» ήταν δύο βραχύχρονες (ή μία μακρόχρονη) και μία μακρόχρονη συλλαβή υ υ - , ενώ σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, στην προσωδία, «παιών» ήταν ο «πόδας» που αποτελείται από τρεις βραχείες και μια μακρά συλλαβή, ¯˘˘˘, ˘¯˘˘, ˘˘¯˘, ˘˘˘¯  (σχετικά με το ρυθμό βλ. και Αριστοτέλη Ρητορική, VIII, 1409: greek-language.gr∙ Huxley 1975, 119-120∙ LSJ: λήμμα Παιάν). Δείγματα παιάνων σώθηκαν από τους Αθηναίο, Λιμήνιο, Πίνδαρο, Αριστόνοος, Αρχίλοχο, Βακχυλίδη (greek-language.gr∙ Rutherford 2001).

Ο θεός Παιήων αρχικά θεωρείται ότι «είναι διάφορος του Απόλλωνος, όστις παρ’ Ομήρου ακόμη δεν μνημονεύεται ως ιατρός. Παρά τοις μετέπειτα όμως είνε επώνυμον του Απόλλωνος» (Πανταζίδης 1888, 495). Αν και πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι την ίδια περίπου εποχή, τον 7^ο αιώνα π.Χ., ο Ιηπαιήων είναι ήδη γνωστό προσωνύμιο του Απόλλωνος (Πανταζίδης 1888, 314) προερχόμενο από το παιανικό επίφθεγμα «ἰὴ Παιάν» (Ύμνος εις Απόλλωνα, 272, 500, 517 κ.α.∙ σχετ. Πανταζίδης 1888, 314∙ Palaima 2001, 455 κ.ά.). Ως προσηγορικό όνομα ο Παιάνας αποδίδεται και αργότερα στο έργο του Αισχύλου «Αγαμέμνων» (99), του Σοφοκλή «Φιλοκτήτης» (168) και του Ευριπίδη «Ιππόλυτος» (1373). Στο πάνθεο της Κλασικής Εποχής, Παιάνας ονομάζεται ο Απόλλων με την ιδιότητα του γιατρού-θεραπευτή, σωτήρα και λυτρωτή. Στο πλαίσιο μιας εξελικτικής πορείας στην ιστορία της θρησκείας έχει διατυπωθεί επίσης η άποψη ότι ο θεϊκός γιατρός Παιήων αντικαταστάθηκε σταδιακά από τον Απόλλωνα και υποσκελίστηκε εν συνεχεία από τον Ασκληπιό, που είναι γιος του (Grimal 1980, 114, 519∙ Burkert 1985, 145).

Στους Δελφούς, στο Θησαυρό των Αθηναίων, σώθηκαν εγχάρακτοι δυο ύμνοι στον Απόλλωνα με μουσικό υπομνηματισμό (Reinach 1912∙ Κολώνια 2006, 250-253). Είναι οι: «Παιάν καὶ προσόδιον εἰς τὸν θεὸν ὃ ἐπόησεν καὶ προσεκιθάρισεν Λιμήνιος Θοίνου Ἀθηναῖος» και «Ἀθήναιος Παιὰν καὶ ὑπόρχημα εἰς τὸν θεόν» » που εκτελέστηκαν στην Πυθαΐδα του 128/7 π.Χ. (http://odysseus.culture.gr Θησαυρός των Αθηναίων). Η ανασύνθεση της μουσικής τους έχει επιχειρηθεί (σχ. βλ. εξ αυτών: Aulites 2011).  Στον παιάνα του, ο «Λιμήνιος» μας δίνει μια πολύτιμη πληροφορία: «Παιήονα κικλήισκ[ομεν ἅπας] λαὸς α[ὐτο-]χθόνων», δηλαδή «Παιήονα τον ονομάζουμε όλος ο γηγενής λαός» (Pöhlmann, Σπηλιοπούλου 2007, 132-134). Συνεπώς και σύμφωνα με τη μαρτυρία του Λιμηνίου, το 127/8 π.Χ., ο θεός Απόλλωνας καλούνταν με το ίδιο όνομα της Γραμμικής Β και των Ομηρικών Επών. Ο Παιήονας ήταν ο Απόλλωνας -έτσι τον αποκαλούσε ο κόσμος και μάλιστα οι γηγενείς.

 

Εικόνα 6: Ο Θησαυρός των Αθηναίων, Δελφοί (http://odysseus.culture.gr)

Εικόνα 7: Τμήμα εγχάρακτου Παιάνα, Θησαυρός των Αθηναίων (Κολώνια 2006, 250-253)

 Εικόνα 8: Μουσική μεταγραφή της 3^ης μεγαλύτερης στροφής του 1^ου Πιάνα (Κολώνια 2006, 252)

Εικόνα 9: Το κεφάλι του χρυσοελεφάντινου αγάλματος πιθανότατα του Απόλλωνος, 6^ος αιώνας π.Χ. (Κολώνια 2006, 165-172)

Ο Απόλλων, Άπολλον, Απέλλων, Άπελλον, Απελλαίος, Απείλων, Απελλίων, Απελλής ή και Άπλουν « ἦν υἱὸς τοῦ Διὸς καὶ τῆς Λητοῦς, ἀδελφὸς δὲ τῆς Ἀρτέμιδος». Γεννηθεὶς σύμφωνα με τον Όμηρο (Ιλιάδα, Δ101) στην Λυκία και κατὰ τοὺς Ομηρικούς ύμνους (Ὕμνος εἰς Ἀπόλλωνα, 49 κεξ.) και μετεγενέστερους συγγραφείς στην Δήλο. Αν και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης υποστηρίζει πως γενέθλιος τόπος του Απόλλωνα είναι η Κρήτη. Στον Όμηρο είναι ο δοτήρ της μαντοσύνης (Ιλιάδα, Α72), αυτός που παρέχει στους ραψωδούς τη γνώση του παρελθόντος και μουσηγέτης (Ιλιάδα, Α603), θεός της μουσικής, της τοξικής και της ιατρικής. «Ὁ αἰφνίδιος θάνατος τῶν ἀνδρῶν ἀπεδίδετο εἰς τὰ ἀγανὰ αὐτοῦ βέλεα, ὡς ὁ τῶν γυναικῶν εἰς τὴν Ἄρτεμιν» και «τὰ βέλη αὐτοῦ παρίστανται ὡς προξενοῦντα φοβερὸν λοιμόν» (Ιλιάδα, Α50 κεξ.). Ο ίδιος θεός που με τα βέλη του προξενεί φοβερό λοιμό, είναι ο ίδιος θεός της ιάσεως και με αυτήν την ιδιότητα του αναφέρεται κυρίως ως Παιάν, ιατρός, ιατρομάντις και συνδέεται με τον ομώνυμο λατρευτικό του ύμνο, τον παιάνα.

Ο Απόλλωνας είχε πάμπολλα λατρευτικά επίθετα, τα οποία προσδιόριζαν τις μορφές του, τις ιδιότητές του και τους τόπους λατρείας του (Παράρτημα). Από τα προσωνύμια του θεού, πάμπολλες ήταν και οι επικλήσεις του ως προστάτη, φύλακα, γιατρό, λυτρωτή, σωτήρα, μεταξύ αυτών με τα επίθετα Ακέστωρ, Ακεστήρ, Ακέσιος, Αλεξίκακος, Αλεξίμορος, Απελευθερωτής, Αποτρόπαιος, Αρότριος, Ασγελάτας ή Ασγελαίος, Ιατρός και Μέγας Ιατρός, Βοήθιος, Επικούριος, Επήκοος, Ηπιόχειρ, Σωτήρ, Ιατρομάντις, Ιήιος, Ιηπαιήων, Ιασίων, Γιασίων, Καθάρσιος, Κλυτόμητις, Κουροτρόφος, Προστάτης, Προστατήριος, Προφύλαξ, Ρυτήρ, Στρατάγιος, Στρατηγός, Σωτήρ και φυσικά Φοίβος, δηλαδή καθαρός, ιερός.

Η θεϊκή μορφή του Παιάνα, όπως καταγράφεται στην Ελληνική ήδη από την Εποχή του Χαλκού, αποτελούσε τη λαμπερή όψη ενός θεού, που γνωρίζουμε από τον Όμηρο και μετά, με το όνομα «Απόλλων». Η θεϊκή του ύπαρξη όμως έχει δυο αντίθετες όψεις: από τη μια ο θεός τιμωρός που «σπέρνει» λοιμούς, αρρώστιες, επιδημίες, πολέμους, κακά, αλλά που είναι ο ίδιος γιατρός και θεραπευτής όλων. Είναι ο τοξοβόλος θεός πολεμιστής που μάχεται ενάντια στο κακό, ο καθαρτήριος. Αυτός ορίζει τον κόσμο των θνητών και των αθανάτων (Ιλιάδα, Χ7-13) και τιμωρεί την ύβρη, την παραβίαση του εθιμικού δικαίου της φιλοξενίας, τη μη απονομή δικαιοσύνης. Είναι  ο θεός που προτρέπει: «γνῶθι σ’ αυτόν». Είναι ο ίδιος και Λοίμιος και Ιατήρ. Τιμωρεί τους Αχαιούς με λοιμό στην Τροία, που απαρνήθηκαν την ικεσία του Χρύση· τους Θηβαίους, για το νεκρό βασιλιά Λάιο που έμεινε αδικαίωτος· τους Κενταύρους, που παραβίασαν το νόμο της φιλοξενίας· τη Νιόβη, που καυχήθηκε για την ανώτερη καταγωγή της και ότι είχε περισσότερα παιδιά από τη μητέρα του· τον Γίγαντα Τιτυό, που αποπειράθηκε να βιάσει τη μητέρα του Λητώ (www.greek-language.gr). Είναι ο Παιάνας και ο παιάνας∙ θεός και μουσική: το άσμα της μάχης και το άσμα της νίκης∙ η ωδή των ευοίωνων ενάρξεων και της ευχαριστίας για το καλό αποτέλεσμα και εν τέλει της ευγνωμοσύνης στο θείο μεγαλείο της λύτρωσης. Ας αναφερθούμε με έμφαση και στο πιο σημαντικό στοιχείο του Παιάνα, το «παιανικὸν ἐπίφθεγμα» που είναι αυτό που χαρακτηρίζει και ονοματίζει τον θεό και τον πανάρχαιο ύμνο του, τον ύμνο στον σωτήρα θεό: «ἰὲ παιᾶνα θεὸν ἀείσατε λαοί» (Παιάν Λιμηνίου).

Η λαμπρότητα του Παιάνα και η αισιοδοξία του άσματος ενέπνευσε διαχρονικά την ανθρωπότητα. Ο παιάνας, η αδιαπραγμάτευτη παγκόσμια σταθερά διέγερσης του συναισθήματος, μετακενώνει  υψηλά ιδανικά και αξίες, απαραίτητα δομικά υλικά αντιμετώπισης της ευαλωτότητας. Ύψιστο παράδειγμα ευαλωτότητας στην παγκόσμια ιστορία υπήρξε η νόσος  της ευλογιάς Variola. Η αρρώστια που χρονολογείται από το 10.000 π.Χ. θέρισε εκατομμύρια ανθρώπους χωρίς εξαιρέσεις (Hopkins ‎1980, 22-26∙ Behbehani 1983, 455–509∙ Barquet, Domingo 1997, 635–42). Η ανθρωποκτόνος όμως ευλογιά έγινε ευλογία, καθώς υπήρξε η αιτία δημιουργίας του πρώτου εμβολίου στην ιστορία, από τον Βρετανό γιατρό Edward Jenner το 1796 (Dunn 1996, 77-78∙ Stern, Markel 2005, 611–621). Έκτοτε και ως σήμερα ακολούθησε η ανακάλυψη πολλών εμβολίων που έσωσαν την ανθρωπότητα από πολλά δεινά.  

Στις σύγχρονες εκφάνσεις του παιάνα και στους τρόπους αντιμετώπισης της ευαλωτότητας, συνέβαλε και η κοσμοαντίληψη της μετανεωτερικότητας, ανατρέποντας σταθερές αξίες, όπως ο τόπος και ο χρόνος. Ο «παιάνας», ως μέσο  ίασης σώματος και ψυχής, αξιοποιώντας τα νέα επικοινωνιακά εργαλεία, προσφέρει τις θεραπευτικές του ιδιότητες, δημιουργώντας τις κατάλληλες γέφυρες-συνθήκες για να σμίξουν οι άνθρωποι, να ενωθούν σε κάτι υψηλό -κοινά αποδεκτό, ακόμη και μέσα από τις πλατφόρμες του διαδικτύου, όπου αφηγούνται την ανθρώπινη επιθυμία για τη συνάντηση και τον εξορκισμό του φόβου της απώλειας και του θανάτου. Για να ξορκίσει το κακό, ο άνθρωπος χρησιμοποίησε διαχρονικά την μουσική. Τη λειτουργία του παιάνα είχαν και τα τραγούδια, οι μουσικές και τα ρυθμικά συνθήματα των ανθρώπων που βγαίναν στα μπαλκόνια τους στη διάρκεια του μέτρου του εγκλεισμού για τη μη μετάδοση της σύγχρονης πανδημίας. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και τη σύνθεση μουσικής με έμπνευση από τις δομές των πρωτεϊνών που περιβάλλουν τον νέο ιό (Buehler 2020).

            Ολοκληρώνοντας, να αναφερθούμε και στους δυο Ελληνικούς σύγχρονους παιάνες, που με ισχυρό συμβολισμό συνέβαλλαν στη  διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας και ανύψωσης του ηθικού των μαχόμενων  τμημάτων στις περισσότερες  πολεμικές μας επιχειρήσεις, τον Θούριο του Ρήγα και τον Εθνικό μας Ύμνο. Όσον αφορά το Θούριο, ο επαναστατικός αυτός ύμνος κινητοποίησε το θυμικό, που με λέξεις λακωνικές, μελωδικές, πειστικές, με δύναμη διάσπασης του ψυχικού πυρήνα, δεν αποτέλεσε συμπτωματική εκδήλωση περιστάσεων, αλλά συνειδητή έκφραση πεποιθήσεων ριζωμένων από αιώνες στα κύτταρα της φυλής μας. Όσον αφορά τον Εθνικό Ύμνο, ο επτανήσιος συνθέτης Γεώργιος Λαμπελέτ διηγείται ότι ο Μάντζαρος καθόταν στο πιάνο μελοποιώντας τον και ο Σωλομός βάδιζε με μεγάλα βήματα σε όλη την έκταση του δωματίου, επιζητώντας διακαώς στο άκουσμα της μελωδίας του: «να ειμπορεί ο Στρατιώτης να βηματίζει ρυθμικά στον χρόνο της Marche» (μαρς: από τα γαλλικά, προχωρώ – παρελαύνω, υποδηλώνοντας κίνηση προς τα εμπρός με ορμητική – επιθετική χροιά).

Ο παιάνας συναντά την ενδόμυχη τάση της ψυχής για ίαση. Αν μη τι άλλο: το φωτεινό θεϊκό πνεύμα του Παιάνα, ως νοητική Ελληνική σύλληψη, «κατοικούσε» πάντα σε τούτον τον τόπο και ο παιάνας, σε όλες του τις μορφές, ως σήμερα «απλώνει» θεϊκή μουσική στα βήματα της εξέλιξής μας.

 

Ο Προέδρος του Ιδρύματος Ελληνισμού Καθ. Ανδρέας Αθηναίος επιδίδει στον  Στρατηγό Καμνη  Τιμητική Αναγνώριση για την εισήγηση του στην Ημερίδα*

(c)  * Φωτογραφία του -εκ Θεσπρωτίας- Φίλου του Ιδρύματος Ιωάννη Βελλη  Γενικού Γραμματεα της Ενωσης Ελλήνων Λογοτεχνιών

(c)  ** Φωτογραφία του -εκ Θεσπρωτίας- Φίλου του Ιδρύματος  Aλεξιου Τσεκα Προσέδρου Ομοσπονδίας Μουργκανας Θεσπρωτίας πρ Αντιδημάρχου Αλίμου. 

Βιβλιογραφία

Συντομογραφίες

DMic I-II: Aura Jorro, F. (1985-1993). Diccionario Micénico (bajo la dirección de F. R. Adrados). Volumes I-II [= Diccionario Griego-Español, Anejo I-II]. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas.

GORILA I-V: Godart, L., Olivier, J.  (1976-1985). Recueil des inscriptions en linéaire A, volumes 1-5, Études Crétoises 21:1-5. Paris: Paul Geuthner.

Ελληνόγλωσση

Γρυπάρης, Ν. (1911). Αισχύλου «Αγαμέμνονας». Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Φέξη.

Δημοπούλου-Ρεθεμνιωτάκη 2006. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου. Αθήνα: Εκδόσεις Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Λάτση.

Grimal, P. (1980), Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής μυθολογίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.

Καζαντζάκης, Ν., Κακριδής, Ι. (1955). Ομήρου Ιλιάδα. Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη.

Λάμπρος, Σ. (1885). Ιστορία της Ελλάδος από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, τόμος Α. Αθήνα:  Ελευθερουδάκης.

Pöhlmann, E., Σπηλιοπούλου, Ι. (2007). Η Αρχαία Ελληvική Μoυσική στo πλαίσιo της Αρχαίας Ελληvικής Πoίησης. Συμβoλή στηv Iστoρία τoυ Ελληvoρωμαϊκoύ Πoλιτισμoύ, επιμ. Π. Βλαγκόπoυλoς. Κέρκυρα: Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Μουσικών Σπουδών, Εργαστήριο Ελληνικής Μουσικής.

Κολώνια, Ρ. (2009). Το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών. Αθήνα: Εκδόσεις Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Λάτση.

Όουενς, Γ. (2007). Λαβύρινθος: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και  μυκηναϊκής  Κρήτης,  επιμ. Κ. Ψυχογυιός, μτφρ. Κ. Νικολιδάκη,  Κάλλια. Ηράκλειο:  Κέντρο  Κρητικής Λογοτεχνίας.

Ξενόγλωσση

Allen, T., Sikes, E. (1904). The Homeric Hymns. London: Macmillan.

Barquet, N., Domingo, P. (1997). Smallpox: the triumph over the most terrible of the ministers of death, Annals of Internal Medicine, 127, 8 Pt 1, 635–42.

Behbehani, A. (1983). Τhe smallpox story: life and death of an old disease, Microbiolοgical  Reviews, v.47, 4, 455–509.

Bennett, E., Chadwick, J., Ventris. M. (1959). The Knossos tablets : a revised transliteration of all the texts in Mycenaean Greek recoverable from Evans' excavations of 1900-1904 based on independent examination, in Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London. Supplementary Papers. London: University of London, Institute of Classical Studies.

Edelstein, E. J., Edelstein, L. (1998). Asclepius: A Collection and Interpretation of the Testimonies. New York: Arno Press.

Chadwick, J. (1976). The Mycenaean World. Cambridge: Cambridge University Press.

Crusius, O. (1894). Die delphischen Hymnen. Untersuchungen über Texte und Melodien. Göttingen Dieterich. Ανακτήθηκε 19-4-2021 από: https://archive.org/details/diedelphischenhy00crusuoft/page/140/mode/2up

Dunn, P. (1996). Dr Edward Jenner of Berkeley (1749-1823) and vaccination against smallpox, Archives of Disease in Childhood-Fetal and Neonatal Edition, 74(1), 77-78.

Furumark, A. (1954). Ägäische Texte in griechischer Sprache, Eranos 52, 18-60.

Graves, R. (1955). The Greek Myths. London: Penguin Books.

Hopkins, D. (‎1980)‎. Ramses V: earliest know victim?. World Health, May, 22-26.

Huxley, Γ. (1975). Cretan Paiawones, Greek, Roman and Byzantine studies, 16, 119-124.

Morpurgo Davies, A., Duhoux, Y. (1988), Linear B: a 1984 Survey, in Proceedings of the Mycenaean Colloquium of the VIIIth Congress of the International Federation of the Societies of Classical Studies (Dublin, 27 August - 1st September 1984). Belgium: Peeters, Bibliothèque des Cahiers de l’Institut de linguistique de Louvain.

Stern, A., Markel,  H. (2005). The history of vaccines and immunization: familiar patterns, new challenges, Health Affairs, v.24, 3, 611–21.

Palaima, T. 2001, Religion in the Room of the Chariot Tablets, in R. Hägg and R. Laffineur eds., Potnia (Aegeaum 22: Liège and Austin 2001), 453-461.

Pöhlmann, E., West M. (2001). Documents of ancient Greek music: The extant melodies and fragments. Oxford: Clarendon press.

Reinach, Τ. (1912): Les hymnes delphiques à Apollon avec notes musicales, Fouilles de Delphes 3.2 (1909-13), 147-169, Paris.

Rutherford, I. (2001). Pindar's Paeans: A Reading of the Fragments with a Survey of the Genre. Oxford: Oxford University Press.

Ventris, M. and Chadwick J. (1953). Evidence for Greek dialect in the Mycenaean archives, in The Journal of Hellenic Studies 73: 84-103.

Ventris, M. and Chadwick, J. (1956). Documents in Mycenaean Greek. Three Hundred Selected Tablets from Knossos, Pylos and Mycenae with Commentary and Vocabulary. Cambridge: Cambridge University Press.

Ventris, M., Chadwick, J. (1973). Documents in Mycenaean Greek. Three Hundred Selected Tablets from Knossos, Pylos and Mycenae with Commentary and Vocabulary. Second Edition (revised by J. Chadwick). Cambridge: Cambridge University Press.

Westphal, R. (1866). Scriptores Metrici Graeci, Β' Ι, Lipsiae.

 

URLS

Aulites 2011. Music of the Gods - Melos Archaion:

First Delphic Hymn to Apollo:

https://www.youtube.com/watch?v=U6QfeG5KH1M

Second Delphic Hymn to Apollo:

https://www.youtube.com/watch?v=d095d9e0EIs&list=OLAK5uy_meRtRrGOE-sgX3TD5ocxpHgO6y0i02Hvs

Buehler 2020: https://soundcloud.com

ΙΑΣΑ: Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών: https://www.scuoladiatene.it.

Οδυσσεύς, Πύλη του Ελληνικού Πολιτισμού: https://odysseus.culture.gr

Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα: https://www.greek-language.gr

The Liddell, Scott, Jones Ancient Greek Lexicon (LSJ): https://lsj.gr

Searchable Greek Inscriptions. The Packard Humanities Institute: https://inscriptions.packhum.org

 

 

 Παράρτημα

Το παράρτημα περιλαμβάνει έναν αλφαβητικό κατάλογο των προσωνυμίων του Απόλλωνα. Η συλλογή τους προέρχεται από ποικίλες πηγές: αρχαίους ύμνους/παιάνες, αρχαίους συγγραφείς, επιγραφές, αναφορές σε μελέτες κ.ά. (βλ. σχ. Crusius 1894∙ Συλλ. Ἐπιγρ. τ. 4. Πίνακ. ΙΙΙ∙  https://lsj.gr/wiki/Ἀπόλλων∙  https://www.greek-language.gr  › apollo∙  https://inscriptions.packhum.org ∙ https://archive.org/details/diedelphischenhy00crusuoft/page/12/mode/2up  κ.ά.)